Պատմական ակնարկ
Արցախի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում ներառված է Ասկերանի շրջանի Խնածախ գյուղի 40 հուշարձան։ Դրանցից մեկն էլ «Մռակած» գյուղատեղին ու գերեզմանոցն են։
«Մռակած» հուշարձանի մասին գրավոր տվյալները սակավաթիվ են։ Այսպես, Շ․ Մկրտչյանը ընդամենը նշում է, որ Ստեփանակերտի շրջակայքում պահպանվել է «Մռակած» հին բնակավայրը և արձանագիր խաչքարերով գերեզմանոցը (Мкртчян 1989, 152):
Ճարտարապետական-հորինվածքային քննություն
Բուն հուշարձանախումբը տեղադրված է անտառի մեջ մի ժայռապատ բարձրավանդակի վրա, որն արտաքուստ հրվանդանի տպավորություն է թողնում (նկ. 1)։ Այն բաղկացած է գերեզմանոցից, մատուռից, որոնցից ներքև ավերված գյուղատեղին է։ Գերեզմանոցում հիմնականում պահպանվել են խաչքարեր, որոնց զգալի մասըգտնվում է հողածածկույթի տակ (նկ․ 2-5)։ Դրանք թեև թվակիր արձանագրություններ չեն պարունակում, քանդակազարդերով վերաբերում են 9-11-րդ դարերին։ Գերեզմանոցի կենտրոնական մասում մատուռի ավերակներ են (չափերը՝ 4x2 մետր), որի արևելյան կողմում ներքուստ պահպանվում է խորանի սեղանը՝ առանց զարդաքանդակների։ Գերեզմանոցի ստորին մասում պահպանվել են կալատեղի և ծիթհանի ավերակները (ԱՀ ԿԳՄՍՆ վկայագիր)։
