Թանգարանն ուներ հարուստ ցուցադրություն. նախասրահում ցուցադրվում էին երկրագործական և տնտեսական կյանքը, կենցաղը ներկայացնող գործիքներ և հարմարանքներ՝ լուծ, կամն, գութան, բահեր, գերանդիներ, եղան, խնոցի, օրորոց և այլն (նկ․ 2-5): Բուն ցուցադրությունն սկսվում էր երկրորդ հարկում և ներկայացնում էր Շուշիի և շրջակայքի հնագիտական պեղումներից գտնված առակաները՝ մ․ թ․ ա․ II հազարամյակից մինչև ուշ միջնադար (Պետրոսյան, Սաֆարյան 2007) (նկ․ 6-11)։ Ընդարձակ հատված նվիրված էր Շուշիի կենցաղին․ ներկայացված էին կահույք, խոհանոցային զանազան իրեր (նկ․ 12), երաժշտական գործիքներ, գորգեր և կարպետներ (նկ․ 13)։ Ցուցասրահի առանձին հատվածում ներկայացված էր 19-րդ դարի Շուշիի բարեկեցիկ ընտանիքի բնակարանի ներքնատեսքը (նկ․ 14)։

Գործունեությունը պատերազմից առաջ

Շուշի քաղաքի պատմության թանգարանը Շուշիում քաղաքում բացված առաջին մշակութային կառույցներից մեկն էր։ Այն զբաղվում էր ոչ միայն ցուցադրական և կրթական, այլ նաև հավաքչական և հետազոտական գործունեությամբ։ Տարիներ շարունակ այստեղ էին հավաքվում Շուշի քաղաքի ճարտարապետական կառույցներին, հայտնի հասարակական գործիչներին և քաղաքային կյանքին վերաբերող տեղեկությունները և վավերագրերը։

Վերջին տարիներին թանգարանում կազմակերպվում էին նաև Թանգարանների միջազգային օրվան, Եվրոպական մշակութային ժառանգության օրվան և մասնագիտական այլ օրերին նվիրված միջոցառումներ և այցելություններ։

Վիճակը պատերազմից հետո

44-օրյա պատերազմի ընթացքում թանգարանի ամբողջ ցուցադրությունը և ֆոնդերում պահվող առարկաները մնացել են ադրբեջանական վերհսկողության տակ։

Շուշիի բռնազավթումից հետո ոչինչ հայտնի չէ հավաքածուի գտնվելու վայրի, պահպանման պայմանների և վիճակի վերաբերյալ։ Հայկական ժառանգության բռնայուրացման ադրբեջանական քաղաքականությունը հանրահայտ իրողություն է։ Հետևաբար թանգարանի հավաքածուի պահպանությունը և ֆիզիկական գոյությունը լուրջ վտանգի մեջ է։

Թանգարանը և միջազգային իրավական կարգավորումները

Ինչպես ցանկացած մշակութային արժեքի, այնպես էլ թանգարանի և հավաքածուի պաշտպանության միջազգային իրավա-օրենսդրական հիմքը կազմում են Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին Հաագայի 1954 թվականի կոնվենցիան և իր երկու արձանագրությունները (1954 և 1999 թվականներ)։ Համաձայն «Զինված հակամարտությունների ժամանակ մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին» 1954 թվականի Հաագայի կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի՝ արգելված է մշակութային  ժառանգության հանդեպ վանդալիզմի, գողության, կողոպուտի, յուրացման, թշնամանքի և հաշվեհարդարի  ցանկացած գործողություն։ Ըստ Հաագայի 1954 թվականի  առաջին արձանագրության՝ արգելված է գրավյալ տարածքներում ոչնչացնել մշակութային կամ հոգևոր արժեքները։ Հաագայի 1999 թվականի երկրորդ արձանագրությունը վերահաստատում է այս պահանջը և  այդպիսի արարքը՝ ըստ 15-րդ հոդվածի, որակում որպես միջազգային հանցագործություն։ Մշակութային արժեքների ոչնչացման գործողություններն արգելվում են նաև Ժնևի 1949 թվականի օգոստոսի 12-ի պատերազմից տուժածների պաշտպանության, պատերազմի օրենքների և սովորույթների վերաբերյալ միջազգային չորս կոնվենցիաների և արձանագրութունների, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի համապատասխան բանաձևերի և Մարդու իրավունքների պաշտպանության պայմանագրերի։

Գրականություն

1. Դանիելյան, Գասպարյան 2022 – Դանիելյան Ե., Գասպարյան Լ., Շուշի քաղաքի թանգարանները, Աշխատություններ Հայաստանի պատմության թանգարանի, Երևան, 189-190:
2. Պետրոսյան, Սաֆարյան 2007 – Պետրոսյան Հ․, Սաֆարյան Վ․, Միջնադարյան Շուշին ըստ հնագիտական պեղումների // Շուշին հայոց քաղաքակրթության օրրան, Շուշիի ազատագրման 15-րդ տարեդարձին նվիրված գիտաժողովի նյութեր,Երևան, էջ 268-272: