Նորություններ և տեղեկատվություն > Հայկական արվեստը, որը Ադրբեջանը կարող է «ջնջել» եկեղեցիներից

Հայկական արվեստը, որը Ադրբեջանը կարող է «ջնջել» եկեղեցիներից

Փետրվարի 9-ին Ազատություն ռադիոկայանի կայքում տեղադրվեց Ամոս Չափլի հոդվածը https://www.rferl.org/a/azerbaijan-armenia-churches-inscriptions-erase/31693154.html?fbclid=IwAR1iYTdjlkVoXwjyZ7ZIYHYI9rWl6Bd90NTHh83ylP-W_S0_HXnjtA6_zyY , որում հանգամանալից անդրադարձ է կատարվում փետրվարի 3-ին Ադրբեջանի մշակույթի նախարարության աղմկահարույց հայտարարությանը։ Հոդվածը ներկայացնում է Արցախում հայկական մշակութային ժառանգության հանդեպ Ադրբեջանի կողմից տարվող քաղաքականությունը, Ադրբեջանի կողմից առաջարկվող և քարոզվող կեղծ թեզերը, պաշտոնական հայտարարությունները:

Ցավոք, պատմական տեղանունների փոխարեն, որոնք կազմում են այդ մշակութային ժառանգության ինքնության կարևոր բաղկացուցիչը, հեղինակը լուսանկարների բացատրությունները ներկայացրել է Ադրբեջանի Հանրապետության 2020-2021 թթ․ վարչատարածքային բաժանման հիման վրա։  Պատմական անվանումը մշակութային ինքնության կարևոր բաղկացուցիչն է, և հրաժարվել այդ անվանումներից նշանակում է խաթարել մշակութային ժառանգության ամբողջականությունը։

Դադիվանքը մեկն է այն բազմաթիվ քրիստոնեական վայրերից, որ Ադրբեջանը վերագրավել է 2020 թվականին՝ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում։ Միջնադարյան վանական համալիրը ներկայումս գտնվում է ռուս խաղաղապահների վերահսկողության տակ՝ Ադրբեջանի տարածքում։

Խաչերը և հայերեն գրությունները Քելբաջարի շրջանում գտնվող Դադիվանքի պատին:

Փետրվարի 3-ին Ադրբեջանի մշակույթի նախարարությունը հայտարարեց, թե հատուկ կոմիտե է ստեղծում, որը քայլեր կձեռնարկի Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած տարածքներում «հայերի կողմից ալբանական կրոնական տաճարների վրա գրված՝ հորինված հետքերը վերացնելու համար»։ Հայտարարությունը մեծ աղմուկ ու դժգոհություն առաջացրեց։

Հայերեն գրությունները և փորագրված պատկերները Դադիվանքի պատին:

ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովը հայտարարեց, որ «խորապես անհանգստացած է հայ առաքելական գրությունները եկեղեցիներից հեռացնելու՝ Ադրբեջանի ծրագրերով»: «Կոչ ենք անում կառավարությանը պահպանել և պաշտպանել պաշտամունքի և այլ կրոնական և մշակութային վայրերը», - թվիթերյան գրառմամբ նշել է ամերիկյան կառավարական հանձնաժողովը:

12-րդ դարի խաչքարի մասը Քելբաջարի շրջանի Հանդաբերդում:

Այն, որ Լեռնային Ղարաբաղի հնագույն հուշարձանները ոչ թե հայկական, այլ՝ կովկասյան ալբանական, կամ աղվանական ծագում ունեն, ադրբեջանցի պաշտոնյաները բազմիցս են հայտարարել, և վաղուց։ Նրանք նաև «կեղծիք» են որակում արվեստի գործերը, որոնցից մեկն, օրինակ, վերևում պատկերված խաչքարն է:

Հադրութի շրջանի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու 2018 թվականին արված լուսանկարում մուտքի վերևում երևում է հայերեն գրությունը։

Երբ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը 44-օրյա պատերազմից հետո՝ 2021-ի մարտին, այցելեց Ծակուռի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, հենց այդպես էլ ասաց։ «Այս բոլոր մակագրությունները կեղծ են։ Դրանք գրվել են ավելի ուշ», - հայտարարեց Ալիևը՝ մատնացույց անելով եկեղեցու մուտքի վրա փորագրված հայերեն գրությունները։

Ալիևը նաև կրկնեց պնդումը, թե Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած Հադրութի շրջանի այդ եկեղեցին իրականում կովկասյան ալբանական ծագում ունի:

Ադրբեջանի Թարթառի շրջանի հինգերորդ դարի Եղիշե Առաքյալ վանքի պատի մասերը, այդ թվում՝ հայերեն գրությամբ։

Պատմաբաններն ասում են, որ քրիստոնյա ալբանական ցեղերն իսկապես ապրել են ներկայիս Ադրբեջանի տարածքում: Նրանց վերջին թագավորը սպանվել է 822 թվականին։ Պաշտոնական Բաքուն, ինչպես նաև կառավարության հետ սերտ կապեր ունեցող ադրբեջանցի գիտնականները, սակայն, օգտագործում են նրանց պատմությունը՝ իրենց քաղաքական նպատակներին հասնելու համար։

Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած Հադրութի շրջանի ավերված Մոխրենիս եկեղեցու մուտքի մոտ գտնվող փոքրիկ խաչքարը։

1950-ականներին ադրբեջանցի ակադեմիկոս Զիյա Բունյաթովն առաջին անգամ առաջ քաշեց վիճահարույց տեսությունը, ըստ որի Լեռնային Ղարաբաղի հնագույն եկեղեցիները կառուցվել են անհետացած ալբանական ցեղերի, այլ ոչ թե հայերի կողմից: Այդ պնդումը վերջին տարիներին շարունակ շրջանառվում է նաև ադրբեջանցի պաշտոնյաների կողմից:

Խաչքարը՝ Ադրբեջանի կողմից վերագրավված Լաչինի շրջանում:

Եկեղեցիների ալբանական (աղվանական) ծագման մասին պնդումները լայնորեն քննադատվել են օտարերկրյա գիտնականների կողմից: Կովկասի հարցերով բրիտանացի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը այդ հայտարարությունները որակում է «բավականին տարօրինակ» և նշում, որ նման փաստարկը «ունի ընդգծված քաղաքական ենթատեքստ», որի նպատակն է պնդել, թե հայերը «[Լեռնային Ղարաբաղի] նկատմամբ հավակնություններ ներկայացնելու ոչ մի հիմք չունեն»:

Բունյաթովը ժամանակին նաև մի տխրահռչակ հոդված էր հեղինակել, որտեղ պնդում էր, թե 1988 թվականին Սումգայիթում հայերն էին հայերի ջարդերը կազմակերպել՝ Ադրբեջանին վարկաբեկելու համար:

Որմնանկար Դադիվանքում:

Ադրբեջանի մշակույթի նախարարի հայտարարությունը, թե աշխատանքային խումբ է ստեղծվել «հայացված ալբանական տաճարները վերականգնելու» համար, մեծ աղմուկ բարձրացրեց, այդ թվում՝ արտասահմանյան մամուլում։ Մշակույթի նախարարությունը ևս մեկ հայտարարություն տարածեց` այս անգամ քննադատելով օտարերկրյա լրատվամիջոցներին՝ «կողմնակալ հրապարակումների համար»։

Հայերեն գրությունը՝ Ադրբեջանի կողմից վերագրավված Քելբաջարի շրջանի 13-րդ դարի Սուրբ Սարգիս եկեղեցու մուտքի մոտ։

Օրեր անց՝ փետրվարի 7-ին, սակայն, Ադրբեջանի կառավարությունը, փաստացի, մասամբ հետ կանգնեց ավելի վաղ արված հայտարարությունից։ Մշակույթի նախարարությունը պնդեց, թե աշխատանքային խումբը պետք է մատնանշի հուշարձանների հետ կապված ցանկացած «կեղծիք», այնուհետև «այդ փաստերը ներկայացնի միջազգային հանրությանը»:

Դադիվանքի պատերին ամրացված խաչքարերը:

Արդարադատության միջազգային դատարանը 2021-ի դեկտեմբերին՝ Հայաստանի դիմումի հիման վրա հարուցված գործով, պարտադիր է Ադրբեջանին «ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու և պատժելու հայկական մշակութային ժառանգության նկատմամբ վանդալիզմի ակտերն ու պղծումը»։

Ադրբեջանի Թարթառ շրջանի Երից Մանկանց վանքի վրա երեւացող խաչը:

Սակայն մտավախություններ կան, որ Նախիջևանում հայկական ժառանգությունը ջնջելուց հետո Ադրբեջանը կշարունակի ոչնչացնել հայկական մշակութային ժառանգության հետքերը նաև վերջին պատերազմից հետո իր հսկողության տակ անցած տարածքներում։

Փորագրված քարը Երից Մանկանց վանքի տարածքում։

Վերլուծաբանները նշում են, որ Բաքուն նոր լծակներ է ստացել Արևմուտքի նկատմամբ՝ ռուս-ուկրաինական լարվածության պատճառով: Մտավախություններ կան, որ այդ տարաձայնությունների պատճառով Ռուսաստանը կարող է սահմանափակել գազի մատակարարումը՝ խնդիրներ ստեղծելով վառելիքից մեծապես կախված եվրոպական երկրների համար։ Հենց այդ պատճառով էր ԵՄ էներգետիկայի հանձնակատար Կադրի Սիմսոնը փետրվարի 4-ին այցելել Բաքու:

Ադրբեջանի նախագահի հետ հանդիպումից հետո ԵՄ հանձնակատարը ողջունել էր Բրյուսելի «ամուր կապերը Ադրբեջանի հետ», բռնապետական կառավարմամբ հայտնի այդ երկրի առաջնորդն էլ հայտարարել էր, թե գործընկերության նոր փուլ է սկսում ԵՄ-ի հետ՝ էներգակիրների մատակարարման ոլորտում: