2023 թվականի ապրիլի 5-ին «Ճշմարտության և արդարության կենտրոնի» /Center for Truth and Justice/ Թվիթերում տարածած արբանյակային լուսանկարից երևում է, որ ադրբեջանցիները հիմնահատակ քանդել են Քաշաթաղի շրջանի Աղավնո գյուղի բնակելի թաղամասի տների մեծ մասը (https://twitter.com/CFTJustice/status/1643689331461353474/photo/1, նկ. 1):

Գյուղը նոյեմբերի 9-ի ստորագրված եռակողմ հայտարարությունից հետո շարունակում էր գտնվել հայկական վերահսկողության տակ։ Այն կարևոր հանգույց էր Բերձորի (Լաչին) միջանցքում Գորիսի և Ստեփանակերտի միջև և վերահսկվում էր Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ՌԴ խաղաղապահ ուժերի կողմից։ Միայն 2022 թվականի օգոստոսի 25-ին Աղավնո գյուղը Ներքին Սուս գյուղի և Բերձոր քաղաքի հետ միասին անցավ Ադրբեջանական վերահսկողության տակ։

2015 թվականի տվյալներով համայնքի բնակչությունը կազմում էր 175 մարդ (Ղահրամանյան 2015, 331): Համայնքն ուներ գյուղապետարան, դպրոց, բուժկետ (նկ․ 2)։ Պատմամշակութային հուշարձաններից կարևորն են «Սրբոց նահատակաց» եկեղեցին,  (նկ. 3), որն օծվել է 2002 թվականին (տես՝  https://hetq.am/hy/article/64015)։ Եկեղեցու շրջակայքում տեղադրված էին 11-րդ դարի մեկ խաչքարի բեկոր, ժամանակակից մեկ խաչքար և չորս քարե սալերից բաղկացած հուշարձանախումբ՝ նվիրված Ազատագրական պատերազմի զոհերի հիշատակին (Բալայան 2020, 615-616)։ Քառօրյա պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված մեկ աղբյուր-խաչքար տեղադրված էր դպրոցի բակում և մեկ խաչքար էլ Աղավնո գետի ձախ ափին՝ Բերձոր տանող կամրջի մոտ։

Պետք է նշել, որ քաջատեղյակ լինելով օկուպացված հայկական այլ տարածքներում մասնավորապես անկախության շրջանում կառուցված հուշարձանների հանդեպ ադրբեջանցիների վայրագ վերաբերմունքին  և կանխատեսելով սպասվող վտանգը, Արցախի իշխանությունները 2022 թ. հուլիս-օգոստոս ամիսներին,  նախաձեռնել և անվտանգ վայր էին տեղափոխել այս շրջակայքի, տեղափոխման ենթակա, բոլոր հուշարձանները։ Ներկա իրավիճակը հաստատում որ նրանք իրավացի են գտնվել և այդպիսով փրկել են այդ հուշարձանները մշակութային վանդալիզմից։  Սակայն մինչ օրս անհայտ է Սրբոց Նահատակաց եկեղեցու ճակատագիրը։

Աղավնոն Արցախի Հանրապետության հինավուրց բնակավայրերից է։ Որոշ ուսումնասիրողներ այն նույնացնում են պատմական Աղահեճ գավառի Շաբակի գյուղի հետ, որն, ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի, 7 դրամ հարկաչափ էր վճարում Տաթևի վանքին (Ստեփանոս Օրբելյան 1986, 399)։

Գրականություն

1. Բալայան 2020- Բալայան Վ., Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր, Երևան:
2. Ղահրամանյան 2015 – Ղահրամանյան Հ., Տեղեկատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան։
3. Ստեփանոս Օրբելյան 1986 – Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, Երևան։