Ադրբեջանական կողմը քանդել է Ստեփանակերտ քաղաքի կենտրոնում գտնվող պատմական թաղամասը, որի տները կառուցվել էին 19-րդ դարավերջին և 20-րդ դարի սկզբներին (https://fip.am/39233?utm_medium=paid&utm_source=fb&utm_id=6606745212456&utm_content=6606745213256&utm_term=6606745212856&utm_campaign=6606745212456&fbclid=IwY2xjawF7n79leHRuA2FlbQEwAAEdiBS-4hRF1mm5TknTZalMXgq5F3dqwAVycJoZ2z_E5as1ohVSVW_X-fBv_aem_l_FQ3oNnUwxAgw45DuZigw): Տները գերազանցապես մեկ, որոշները՝ երկհարկ էին, կառուցված տեղական սպիտակ կրաքարով: 19-րդ դարավերջին տնտեսական կյանքի աշխուժացմամբ պայմանավորված բնակավայրը զգալիորեն վերակառուցվում, կառուցապատվում է Շուշիում գործող քաղաքաշինական կանոնավոր սկզբունքներով: Ստեփանակերտ քաղաքի պատմական թաղամասի տները ակնհայտ նմանություն ունեն Շուշիի պատմական տներին: Տների զգալի մասը կառուցվել է հայ բնակիչների կողմից (Բալայան 2020, 16-18): Ոչնչացնելով Ստեփանակերտի պատմական կորիզը, ադրբեջանական կողմը ջնջում է քաղաքի հայկական անցյալը: Նշենք, որ դեռևս 2023 թվականի վերջին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն իր ելույթներից մեկում հատուկ անդրադարձ էր կատարել Ստեփանակերտի անցյալին՝ բնականաբար խեղաթյուրելով այն (Ստեփանակերտի վերափոխման, պատմական փաստերի կեղծման մասին տես նաև «Ստեփանակերտի մասին Ադրբեջանի անհիմն հայտարարությունների շուրջ https://monumentwatch.org/hy/alerts/ստեփանակերտի-մասին-ադրբեջանի-անհիմն/», «Ադրբեջանը ձեռնամուխ է եղել Ստեփանակերտի Ազատամարտիկների պողոտայի վերափոխման աշխատանքներին» https://monumentwatch.org/hy/alerts/ադրբեջանը-ձեռնամուխ-է-եղել-ստեփանակե/, «Ստեփանակերտի ադրբեջանական «վերակառուցման» մասին» https://monumentwatch.org/hy/alerts/ստեփանակերտի-ադրբեջանական-վերակառո/ , «Ադրբեջանը շարունակում է Ստեփանակերտի ապահայկականացման գործընթացը. քանդվել են Արցախի Ազգային Ժողովի և Ազատամարտիկների միության շենքերը» https://monumentwatch.org/hy/alerts/ադրբեջանը-շարունակում-է-ստեփանակերտ/):

Մեր արձագանքը

Սովորութային օրենքները Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշմամբ պարտադիր են բոլոր պետությունների համար և  արգելում են ժառանգության ցանկաված ոչնչացում՝ միջազգային մարդասիրական իրավունքի 38-րդ , https://heritage.sensecentar.org/assets/home/sg-7-06-icrc-ihl.pdf  39-րդ, 40-րդ և  41-րդ կանոններով։  Ստեփանակերտի պատմական տների կանխամտածված ոչնչացումը խախտում է նաև Հռոմի Ստատուտի 8-րդ հոդվածը և համարվում  մարդկության դեմ ծանր հանցագործություն։

Այն  խախտում է  նաև Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանի  պարտադիր ուժ ունեցող որոշումները։    Քաղաքին  հասցված վնասը համաձայն  «Զինված հակամարտությունների ժամանակ մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին» Հաագայի 1954 թ. կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի և լրացուցիչ՝ 1999 թ. ընդունված Երկրորդ արձանագրության 15-րդ հոդվածի ա կետի, «լուրջ խախտում» է, որը՝ որպես ռազմական հանցագործություն, կարող է հետապնդվել միջազգային դատարաններում https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=31415։ Պատմական թաղամասի  ոչնչացումը  կարելի է որակել նաև որպես ցեղասպանություն, քանզի ցեղասպանության խնդիրն այսօր դիտարկվում է նաև մշակութային ժառանգության վրա հարձակումների համատեքստում (ICC, Policy on Cultural Heritage, para. 88)։ Հռոմի կանոնադրության մշակութային ժառանգության դրույթների քննման ձեռնարկը նշում է․ «Մշակութային ժառանգության դեմ կամ դրա վրա ազդող հանցագործությունները հաճախ կապված են ցեղասպանության հետ կամ  կատարվում են որպես դրա մի մաս, ուղեկցվելով խմբի անդամների  ամբողջական կամ մասնակի ֆիզիկական  ոչնչացման գործողություններով» (ICC, Policy on Cultural Heritage, para. 78): Բացի դա, մշակութային ժառանգության դեմ կատարվող հանցագործությունները, որոնք տեղի են ունենում խմբի դեմ ուղղված այլ ֆիզիկական կամ կենսաբանական գործողությունների հետ միասին, կարող են ցեղասպանության հատուկ մտադրության ապացույց լինել (ICC, Policy on Cultural Heritage, para. 79)։

Գրականություն

Բալայան 2020 - Բալայան Վ., Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր, Երևան: