Թաքյաղայա գյուղի եկեղեցին

Տեղադրությունը

Գտնվում է Արցախի Մռավի լեռների հարավային լանջերին, Տրտու գետի Լև վտակի հովտում։ 19-րդ դարում այստեղ հաստատված թաթարական այրումների ցեղի կողմից Թաքյաղայա (այծի ժայռ) անվանված գյուղատեղում: Հուշարձանի վերաբերյալ մատենագրական և վիմագրական վկայություններ մեզ չեն հասել։ Հայտնի է, որ այս գյուղը, ինչպես և հարևան գյուղերը Դադիվանքին հարկատու էր մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը։ Գյուղատեղիի տարածքում` գետի ձախ ափին, բլրի վրա, առանձնացած մի ժայռի մոտ կանգուն  է մի փոքրիկ եկեղեցի (նկ․ 1) և շուրջը խաչքարերով գերեզմանոց։ Եկեղեցին գտնվում է ծովի մակերևույթից 1601 մետր բարձրության վրա:

Ճարտարապետական-հորինվածքային քննություն

Թաքյաղայայի եկեղեցին  միանավ թաղակապ շինություն է (թաղը չի պահպանվել), 7,46x5,58 մետր արտաքին չափերով։ Հատակագիծն ուղղանկյունաձև է (նկ․ 2),  սակայն  ասիմետրիկ սեղանաձև կառուցվածք ունի։ 

Եկեղեցին կառուցված է անմշակ և կիսամշակ քարերով, կրաշաղախով: Կառուցման համար որպես շինաքարի հանքահումք է հանդիսացել հենց եկեղեցուն կից ժայռը։ Արտաքին չափերն են՝ 7,46x5,58 մետր: Պատերը սովորականից ավելի հաստ են (արևմտյան ճակատում՝ 117 սմ): Կարևոր առանձնահատկությունն է ուղղանկյունաձև խորանը: Լուսավորության նպատակով արևելյան ճակատից բացված են դեպի ներս լայնացող զույգ լուսամուտներ։ Ուշագրավ է հատկապես բարավորին քանդակված խաչային հորինվածքը (նկ․ 3), որը հայ միջնադարյան քանդակային արվեստի կատարյալ նմուշ է:

Գերեզմանոցը ժամանակի ընթացքում ավերել ու քարերը որպես շինաքար հափշտակել են տեղում հաստատված մահմեդական վերաբնակիչները (այրումներ), սակայն  շրջանի 1993 թվականի ազատագրումից հետո դեռևս տեղում  էին 5-6 խաչքարեր, որից մեկը (նկ․ 4) կրում էր արձանագրություն`  «Կանկնե[ա]լ կառո[ւ]ցաւ ս[ուր]բ նշ/ան ի բար/էխաւսութ/ի[ւն]/ Անայ/ին, որք եր/[կիրպագանէք յաղաւթ]/|ս յիշե/ցէք, ի թուին : Չ․․» : (1251-1350), Կարապետյան 2019, 279)։