Թաղավարդի Բերդահոնջ ամրոցը

Պատմական ակնարկ

Ամրոցի կառուցման ժամանակաշրջանի վերաբերյալ որևէ պատմական տեղեկություն հայտնի չէ։ Տարածքում պատահական գտածոները վերաբերում են 8-13-րդ դարերին։

Ճարտարապետական-հորինվածքային նկարագրություն

Ժայռազանգվածը շրջափակված է 4-9 մետր բարձրության կրկնապարիսպներով և զբաղեցնում է մոտավորապես 2370 մ² տարածք (նկ. 1-3)։ Կոպտատաշ քարերով կառուցված պարիսպներն ունեցել են աշտարակներ, որոնք ամբողջությամբ չեն պահպանվել։ Ամրոցի միակ մուտքը հյուսիս-արևելյան կողմից է, որտեղից անցում է կատարվում նախ պարսպի առաջին շարք, որից հետո՝ միջնաբերդ։ Պահպանվում են նաև այլ շինությունների հետքեր և ամրոցապատերի առանձին հատվածներ, ինչպես նաև շուրջ 5 մետր խորությամբ ջրամբարը։ Ջրամբարի և այն սնուցող աղբյուրների մասին վկայում է նաև Մ. Բարխուդարյանցը  (Բարխուտարեանց 1895, 135)։

Վիճակը պատերազմից առաջ, ընթացքում և պատերազմից հետո

Նախքակն պատերազմը հուշարձանը կիսավեր վիճակում էր գտնվում, բացակայում էին պատերի և աշտարակների որոշ հատվածներ։ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Թաղավարդ գյուղի շրջակայքում թեժ մարտեր են ընթացել, իսկ գյուղի մեծ մասն այժմ գտնվում է ադրբեջանական զորքերի վերահսկողության տակ։ Ինչպես պատերազմի ընթացքում, այնպես և դրանից հետո հուշարձանի վիճակի մասին որևէ տեղեկություն հայտնի չէ։

Մատենագրական քննություն

Հուշարձանի մասին պատմական տեղեկությունները շատ սակավ են։ Արդեն կիսաքանդ ամրոցի մասին տեղեկություններ են պահպանվել միայն Մ. Բարխուդարյանցի աշխատությունում (Բարխուտարեանց 1895, 134-135)։