«Իսարանց» ամրոց-բնակատեղին

Պատմական ակնարկ

Պատմական աղբյուրներում ամրոց-բնակատեղու մասին տեղեկություններ չեն պահպանվել։

«Իսարանց» ամրոցի մասին որոշ  տեղեկություններ են  ներկայացված Ս․ Սարգսյանի «Խաչենի ամրոցները» գրքում։ Նկարագրելով հուշարձանը՝ նա  նշում է, որ «տեղացիների վկայությամբ, այն «Դեդ» անունն է կրում»։ Ըստ Ս․Սարգսյանի այդ կարծիքը «թյուրիմացություն է և չի կարող վերաբերվել Կ․Գանձակեցու հիշատակած պատմական Դեդ (դետք) ամրոցին․․․» (Սարգսյան 2002, 61):

Հուշարձանը «Իսարանցոց ամրոց-բնակավայր» անունով հիշատակվում է Վ․ Բալայանի աշխատությունում, Քոլատակ գյուղի շրջակայքում պահպանված հուշարձանների ցանկում (Բալայան 2020, 395)։

Ճարտարապետական - հորինվածքային քննություն

Ամրոց-բնակատեղին, որի պարսպապատերի մնացորդները տեղ-տեղ երևում են, զբաղեցնում է ավելի քան 1,5 հեկտար տարածք։

ԱՀ ԿԳՄՍՆ վկայագրում և Ս․ Սարգսյանի աշխատանքում հուշարձանը նկարագրվում է հետևյալ կերպ․ «Ամրոց-բնակատեղին ձգվում է հարավ-արևելքից  հյուսիս-արևմուտք ուղղությամբ, որի հատկապես հարավային և հարավ-արևմտյան հատվածները եզերվում են բնական ժայռապատնեշներով։ Շրջապատող պարսպապատերի մնացորդները տեղ-տեղ պահպանվում են (նկ․ 2)։  Գլխավոր մուտքը (4,3 մետր լայնությամբ) արևմտյան կողմից է՝ կառուցված անմշակ որձաքարերով։ Ամրոցն իր մեջ է ներառում շուրջ 50 կացարաններ, որոնք լրիվությամբ ավերակ են, բուսածածկ ու հողածածկ, բայց հիմնապատերի շարվածքների առանձին մնացորդներ նշմարվում են»  (Սարգսյան 2002, 60; ԱՀ ԿԳՄՍՆ վկայագիր)։ Ամրոց- բնակատեղու արևելյան կողմում պահպանվել են մատուռի ավերակները (չափսերը՝ 4x3 մետր), որի  շուրջ տարածվում է գերեզմանոցը՝ 12–13-րդ  խաչքարերով (նկ․ 3-5; Սարգսյան 2002, 60)։ Դրանցից մեկի  (չափերը 2x1,3x0,25 մետր)  ստորին մասում երևում է հետևյալ գրությունը․ «․․․թի կանգնեցի զխաչս վերա տապանի հայր ..․ (Սարգսյան 2002, 61)։