Վաղուհաս գյուղի «Քինչի հող» տեղամասի դամբարանադաշտը

Պատմական ակնարկ

Վաղուհասը Արցախի հին բնակավայրերից է։ Արցախի կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչության ցանկում Վաղուհաս գյուղից ներառված է 125 հուշարձան, մասնավորապես, 8-14-րդ դդ․ ավելի քան 80 խաչքարեր, տապանաքարեր, գյուղատեղիներ և այլն (ԱՀ ԿԳՄՍՆ վկայագիր):

Հնագիտական ուսումնասիրություն

Հուշարձանը հայտնաբերվել է 2023 թվականի փետրվարին, հողային աշխատանքների ժամանակ: Շինարարական աշխատանքների միջոցին ավերվել է դամբարաններից մեկը։ Կմախքի դիրքը չի հաջողվել որոշել։ Տեղի բնակչից ձեռք է բերվել մի քանի հետաքրքիր հնագիտական նմուշներ։ Պահպանված նյութը բաղկացած է բրոնզե զարդերի հավաքածուից (Սաֆարյան 2024; նկ․ 1)։ Ցավոք, խեցանոթների որևէ նմուշ չի պահպանվել։

Պահպանվածմետաղականզարդերիշարքումանհրաժեշտէառանձնացնել  բրոնզե կլոր կտրվածքով և  մետաղալարից  կոնաձև  ծայրերով մանյակը (տրամագիծը՝ 23 սմ, նկ․ 2)։ Նմանատիպ մանյակներ գրանցված են Հայաստանի հուշարձաններում, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 4-3-րդ դարերով (Тирацян 1985, 40)։

Մնացած իրերը, այդ թվում՝ հարթ բրոնզե մետաղալարից միացված ծայրերով երկու քունքօղերը (նկ․ 3), միացված ծայրերով փոքրիկ ապարանջանը, մեջտեղում գոգավորություն ունեցող բրոնզե ապարանջանի բեկորը Հայաստանում զուգայեռներ ունեն սկսած մ.թ.ա. 6-4-րդ դարերից (Тирацян 1985, 40)։

Առանձնահատուկ հետաքրքրություն են ներկայացնում 6 ձուլածո բրոնզե օղակները՝ երկու կողմից և եզրից եղևնաձև զարդանախշով (նկ․ 4): Մի կողմից փոքր ելուստ կա, որը, հավանաբար, մնացել է կաղապարի անցքից։ Պահպանվել են նաև նույն օղակների 5 բեկորներ և բրոնզե օղակի մի փոքրիկ բեկոր՝ պատրաստված հաստ բրոնզե մետաղալարից:

Իրերի հաջորդ խումբը ներկայացված է 8 աստղաձև և 10 քառակուսի թիթեղներով (նկ․ 5)։ Աստղաձև դրոշմազարդ թիթեղներ հայտնի են նաև Այսրկովկասի ուշ բրոնզի և վաղ երկաթե հուշարձաններից (Деведжян 1981, 63)։ Մեկ օրինակ էլ հայտնաբերվել է Արցախում՝ Քարաբլրի մ.թ.ա. 11-9-րդ դարերի թաղումներից մեկում, բայց երկաթից (Սաֆարյան 2001, 128)։ Կարելի է ենթադրել, որ դրանք կաշվե գոտու մասեր են։ Նկատենք, որ կաշվե կամ դրոշմավորված զարդանախշով կարված թիթեղներով գոտիները հայտնի են ուրարտական հուշարձաններից, դրանք  «պաշտամունքային որոշակի նշանակություն են ունեցել և ծառայել են որպես ամուլետներ» (Тирацян 1985, 34)։

Հայտնաբերված առարկաների վերջին խումբը կազմում են ապակուց պատրաստված ուլունքները. մեկ կլորացված ռոմբաձև ուլունք, այսպես կոչված, եգիպտական հախճապակուց, որը հայտնի է մ.թ.ա. 6-1-ին դարերում, երկու ուլունք բրոնզից, երկուսը՝ մածուկից և մեկը՝ թրծած կավից (նկ․ 6):

Տեղում կատարված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ Վաղուհաս գյուղի արևելյան մասում առկա է մ.թ.ա. 7-4-րդ դդ. դամբարանադաշտ։ Այս վայրից փոքր ինչ ներքև արձանագրվել է նաև ճանապարհի կառուցման ժամանակ ավերված կարասային թաղում։ Ցավոք սրտի, տարածքի սեփականատերը այս թաղումից որևէ իր չէր պահպանել։

Այսպիսով, հնագիտական ​​նյութի ձևաբանական վերլուծությունը թույլ է տալիս պատահաբար հայտնաբերված թաղումը թվագրել մ.թ.ա. 7-4-րդ դարերով։