Պատմական ակնարկ
Ամրոցի վերաբերյալ տեղեկություններ առաջին անգամ հանդիպում են Թովմա Արծրունու մոտ։ Վերջինս վկայության համաձայն՝ արաբական արշավանքների ժամանակ՝ 853 թվականին ամրոցի պաշտպանները՝ Եսայի իշխանի գլխավորությամբ, ավելի քան մեկ տարի համառ դիմադրություն են ցույց տվել արաբ զորավար Բուղայի բազմաքանակ զորքերին, բազմիցս ետ շպրտելով նրանց (Թովմա Արծրունի 2010, 197-203)։
Ճարտարապետական-հորինվածքային նկարագրություն
Արցախի հնագույն բերդերից է: Այն արևմուտքից և հարավից, մասամբ նաև հյուսիսային կողմից շրջափակված է ժայռազանգվածներով, իսկ արևելյան կողմից եղել է պարսպապատ, որը ներկայումս մասամբ է պահպանվում:
Ամրոցի տարածքում և շրջակայքում պահպանվել են եկեղեցին (նկ. 2, 3), որը հայտնի է «Թեժ» անվամբ, գերեզմանոցը, մի քանի խաչքարեր, գետնափոր, ներքուստ սվաղված և կամարակապ թաղով ջրամբարը (նկ. 4), ինչպես նաև բազմաթիվ այլ շինությունների և տների հետքեր, որոնց թիվն ըստ Մ. Բարխուդարյանցի հասնում էր 140-ի (Բարխուտարեանց 1895, 84)։
