Վախթանգ իշխանի պատկերաքանդակի հետ կապված նշենք, որ Արցախի հարյուրին հասանող խաչքարային պատկերաքանդակներում ձին ներկայացվում է հանդիսավոր շարժման մեջ, մանրամասն պատկերվում են սանձի երասանակներն ու ձգանները: Ձիու պոչը սովորաբար հանգուցված է, վզից կախված է ձվաձև-երկարավուն կախիկ: Թամբը փոքր է և սովորաբար հեծյալի տակ չի երևում, նրա առկայության մասին կարելի է դատել վզափոկով և պոչի տակով անցնող փոկով, երբեմն թամբից կախված են ասպանդակները: Հեծյալը նստած է հանդիսավոր, ուղղահայաց դիրքով, ողջ մարմինը ներկայացված է կողքից և միայն գլուխը՝ դիմահայաց: Հանդերձանքից առանձնանում է եռանկյունաձև կամ կոնաձև սաղավարտ-գլխարկը, որը հաճախ ավարտվում է սուր, երբեմն էլ ռոմբաձև ելուստով: Սաղավարտի ստորին եզրից մինչև ուսերն են իջնում երկու ծամ. որոշ օրինակներում հստակորեն դիտելի է, որ դրանք ոչ թե ռեալ հյուսքեր են, այլ սաղավարտի մաս: Որոշ քանդակների վրա դիտվում է միջին լայնության գոտին, որից, սովորաբար երկու փոկերի օգնությամբ, կախված է երկար թուրը: Ռազմիկները հագել են ծնկից ներքև իջնող լայն չուխա: Հեծյալը, սովորաբար, մի ձեռքով բռնում է սանձը, մյուսով՝ նիզակը: Նիզակն ավելի երկար է, քան ձին և ավարտվում է շեղանկյուն սայրով: Ներկայացված են նաև աղեղը, կապարճը, երկարավուն թուրը, երբեմն վահանը և գուրզը: Ի տարբերություն հեծյալների, հետիոտն ռազմիկները զինված են նետ-աղեղով կամ թրով: Երբեմն միասին են պատկերվում երկու հեծյալ և նույնիսկ՝ երեք հետիոտն զինյալ: Արցախի, Ուտիքի, Ջուղայի խաչքարերն աղվանական հայտարարող Ախունդովի հերթական «հայտնագործությունը» վերաբերում է այս ռազմիկներին: Երևույթին ծանոթ լինելով միայն Գանձասարի 1174 թվականի խաչքարի լուսանկարով, նա հոխորտում է, թե տեսեք-տեսեք՝ «աղվանական» խաչքարերը կարող են ունենալ և օտար, ու նույնիսկ մոնղոլ ռազմիկների պատկերներ` «բնորոշ խալաթով, գլխարկով, երկու ծամերով և ձեռքներին նիզակ» (Ахундов 1986, 244-245): «Ծամերը» միայն մոնղոլներին բնորոշ համարելու «գյուտն» այնքան է հրապուրել ադրբեջանցի «յուրացնողին», որ նրան չի զգոնացրել նաև ռազմիկի երկար նիզակը` զինական մի ատրիբուտ, որը բացարձակապես բնորոշ չէր մոնղոլներին: Հանրահայտ է, որ մոնղոլների հիմնական զենքը նետ-աղեղն էր, որի պատճառով էլ հայերը նրանց նետող (այսինքն` նետաձիգ) են անվանել: Գրիգոր Ականեցին, որն ապրում էր Գանձասարից ոչ հեռու գտնվող Ականա բերդում և մանրամասնորեն նկարագրել է մոնղոլների արշավանքն Անդրկովկաս և, ի մասնավորի Արցախ, իր գիրքը վերնագրել է «Պատմութիւն ազգին նետողաց» (Ականեցի 1961): Սակայն, ամենաէականն այն է, որ «ծամավոր» այս ռազմիկների պատկերներն Արցախի խաչքարերի վրա վկայված են 11-րդ դարից ի վեր (նման քանդակներ կրող մեզ հայտնի խաչքարերը թվագրված են 1158, 1174, 1180, 1181, 1183, 1186, 1189, 1194, 1203, 1205, 1212, 1215 թվերով)` ժամանակ, երբ Մերձավոր Արևելքում ոչ միայն չէին տեսել, այլև նույնիսկ չէին լսել մոնղոլների մասին: Ինչ վերաբերում է երկարագես ու ծամավոր զինյալներին ընդհանրապես, ապա, ինչպես փորձել ենք ցույց տալ մանրամասն մի քննության մեջ (Պետրոսյան 2001, 75-81), դրանք այնքան էլ բացառիկ չէին հայ զինուժում ու մշակույթում, կազմում էին երիտասարդ ռազմիկների դասը և հայկական աղբյուրներում հայտնի են «մանուկ» անունով: Փաստերը խեղաթյուրելու կամ «անտեսելու» մեծ վարպետ է նաև Ռ. Գեուշևը: Արցախի Ճանկաթաղ գյուղի Ծովատեղ հնավայրի խաչքարերը (որոնց մի զգալի մասը ժամանակին ինքն էլ գողացել-տարել է Բաքու) նա ներկայացնում է առանց կոնկրետ աշխարհագրական տեղադրությունը ճշտելու` որպես Կովկասյան Աղվանքի Սխնախ հնավայրի նյութեր, «չհիշելով» հայերեն արձանագրակիր ու թվակիր օրինակները, և հայտարարելով, որ ի տարբերություն հարևան երկրների՝ մարդկային կերպարները Կովկասյան Աղվանքի բնորոշ հատկանիշներից են (Геушев 1984, 102-103):
Գաձասարի վանքի կառույցերի պատերին բազմաթիվ են և զանազան խաչային հորինվածքները, որոնք հատուկ հմայք են հաղորդում միապաղաղ մակերեսներին: Դրանք ուխտավորների պատվերով կերտված հորինվածքներ են, որոնք ներկայացնում են առանձին վերցրած ամենի մի հավատացյալի, դրանց մի մասն էլ կրում են պատվիրատուների անունները (նկ. 10):
Առանձին հիշատակության են արժանի այժմ վանքի գավթում գտնվող երկու խաչքարերը՝ կանգնեցված 1507 և 1563 թվականներին՝ պարոն Վելիջանի և Գրիգորիս կաթողիկոսի կողմից (նկ. 11): Այս դասական հորինվածքներն աչքի են ընկնում նուրբ քանդակներով, ունեն արձանագրական ընդարձակ տեքստեր: Խաչքարերից մեկը պատկերում է կաթողիկոսի հորը՝ հեծյալ ու խաչանիզակով զինված Մեհրաբին, ում ուղեկցում է մատռվակը՝ գինու սափորով և գավաթով (նկ. 12):
