Խնապատի Երեշենի մատուռը

Պատմական ակնարկ

Շինարարական արձանագրության համաձայն՝ մատուռը կառուցվել է 1224 թվականին Դավիթ երեցի և նրա որդու՝ Գրիգորի կողմից: Եկեղեցու կառուցման արձանագրությունը տալիս է Ս. Սարգսյանը. «Ես Տավիթ երաց եւ մին որտի ի/մ Գրիգոր երաց շինեցաք զեկեղեցին բարեխաւս հոգոյ իմոյ /յորք կարդայք ի յաղաւթս յ(ի)շեցեք- ՔՍ զհիշե(ս)ջ(ի)ք իւր արքայութիւն /ՈՀԳ/ (1224)» (Սարգսյան 2006, 22): Մատուռի ավերակները 19-րդ դարում նկարագրում է նաև Մակար Բարխուդարյանցը. «Գիւղիս հանգստարանում կայ մի հին քարուկիր մատուռ» (Բարխուտարեանց 1895, 166):

Ճարտարապետա-հորինվածքային նկարագրություն

Մատուռը կառուցված է եղել կոպտատաշ մանր ու միջին քարերով և կրաշաղախով: Այն ուղղանկյուն հատակագծով թաղակապ սրահ է՝ արևելյան ուղղանկյուն աբսիդով և միակ արևմտյան մուտքով: Արևմտյան ճակատի տարբեր հատվածներում ագուցված են խաչքարեր և խաչային հորինվածքներով սալեր (նկ. 2):

Մուտքի երկու կողմերում դրված են 13-րդ դարին բնորոշ խաչքարեր, որոնք գտնվել են եկեղեցու պեղման-մաքրման աշխատանքների ժամանակ (նկ. 3, 4), որ իրականացրել է Սլավա Սարգսյանը: Խաչքարերից մեկից պահպանվել է միայն ներքնամասը՝ պատկերաքանդակով և արձնագրությամբ: Վերջինս հայտնում է. «… թվ ՈՂԴ (1245) ես Գրիգոր երեց որդի Դաւիթ իրիցո կանգնեցի զխաչս բարեխաւս հոգոյի իմոյ» (Սարգսյան 2006, 22): Պատկերաքանդակը (նկ. 5) ներկայացնում է գինու ծիսական ըմպման տեսարան. գահավորակին բազմած Գրիգորին մատռվակը կարասից գավաթով գինի է մատուցում: