Азербайджан продолжает процесс деарменизации Степанакерта: снесены здания Национального собрания Арцаха и «Союза борцов за свободу»
После полной оккупации территории Арцаха в сентябре 2023-го года в азербайджанских социальных сетях можно найти десятки видеороликов, снятых в оккупированном азербайджанцами Арцахе. Видео, демонстрирующее снос здания Национального собрания Арцаха, было выложено в Интернет 3-го марта 2024-го года. Из видеороликов видно, что значительная часть здания Национального Собрания Республики Арцах снесена. На одном из видеороликов задокументировано начало сноса здания, а на другом — конечный результат (https://www.youtube.com/watch?v=mEQq-qo8Fpk ). Преднамеренный снос здания Национального собрания Арцаха, должно быть, произошел в конце февраля, поскольку видеоролики были выложены в Интернет 3-го и 4-го марта.
После распространения информации о сносе здания Национального собрания по азербайджанскому телевидению было показано официальное видео сноса здания, где работы по сносу были истолкованы как уничтожение символов сепаратизма, инициатором чего был Ильхам Алиев
( https://www.youtube.com/watch?v=NjaIGc9LESY ).
Здание Национального Собрания было построено в 2003-2007-х годах по проекту архитектора Гамлета Хачатряна. В советские годы на его месте располагалась Степанакертская средняя школа №1, часть которой была реконструирована и включена в объем здания Национального собрания.
Здание Национального собрания в центре Степанакерта было одним из символов политической идентичности Республики Арцах, поэтому неслучайно азербайджанская сторона снесла его после оккупации города.
Кроме того, это здание было одним из уникальных символов города Степанакерта благодаря своим размерам, которые можно было увидеть еще до подъезда к городу, когда открывается вид на Степанакерт. Азербайджанская сторона продолжает деарменизацию Степанакерта, уничтожение символов идентичности и независимости Арцаха.
Азербайджанские новостные каналы также освещали эту тему, только с восторгом, подчеркивая, что здание является символом сепаратизма (https://t.me/MaidenTower/46537?fbclid=IwAR2T9xML3djV1aBBS7WQ2BHzkxftXmO1Dq6QqESXtqsipyMSsQvdYGtB-9M).
Азербайджанская сторона также разрушила здание «Союза борцов за свободу Арцаха», которое было сдано в эксплуатацию и официально открыто в 2014-ом году (Открытие здания «Союза борцов за свободу Арцаха» - YouTube). Архитектор здания – Анаит Варданян. «Союз борцов за свободу Арцаха» был основан в 2000-ом году, в нем насчитывалось более десяти тысяч членов. Союз являлся неправительственной организацией, целью которой было объединение участников Арцахской войны, помощь и поддержка семей погибших и инвалидов-борцов за свободу, содействие решению социальных проблем. Одной из важнейших целей Союза была поддержка Республики Арцах.
Наш ответ
Статья 8 Международного уголовного суда рассматривает уничтожение культурного наследия на оккупированных территориях как международное военное преступление: «Запрещается целенаправленное нападение на структуры, занимающиеся религией, образованием, искусством, наукой или благотворительностью, исторические памятники, больницы, если только они не являются военными объектами».
Различные отношения и процессы, происходящие во время оккупации, регулируются международным гуманитарным правом. Нормы 38, 39, 40 и 41 международного гуманитарного права касаются защиты культурных ценностей.
Принципы защиты культурного наследия на оккупированных территориях во время и после вооруженных конфликтов были предложены Декларацией «О преднамеренном уничтожении культурного наследия», принятой на 33-й сессии Генеральной конференции ЮНЕСКО в Париже в 2003-м году. Статья 9 Второго протокола 1999-го года к Гаагской конвенции 1954-го года «О защите культурных ценностей в случае вооруженного конфликта» также запрещает акты уничтожения культурных ценностей на территориях, находящихся под контролем противника.
Ստեփանակերտի կենտրոնում գտնվող Ազգային ժողովի շենքը Արցախի Հանրապետության քաղաքական ինքնության խորհրդանիշներից մեկն էր, ուստի պատահական չէ, որ քաղաքի օկուպացիայից հետո ադրբեջանական կողմը քանդեց այն: Բացի այդ, այս շենքը իր ծավալներով Ստեփանակերտ քաղաքի յուրօրինակ խորհրդանիշներից էր, որն երևում էր քաղաք դեռ չհասած, երբ բացվում էր Ստեփանակերտի տեսարանը: Ադրբեջանական կողմը շարունակում է Ստեփանակերտի ապահայկականացման, Արցախի ինքնության և ինքնուրույնության խորհրդանիշների ոչնչացումը:
Ադրբեջանական լրատվական ալիքները ևս անդրադարձան այս թեմային, միայն թե հրճվանքով՝ շեշտելով, որ շենքը անջատողականության խորհրդանիշ է (https://t.me/MaidenTower/46537?fbclid=IwAR2T9xML3djV1aBBS7WQ2BHzkxftXmO1Dq6QqESXtqsipyMSsQvdYGtB-9M)
Ադրբեջանական կողմը ավերել է նաև Արցախի Ազատամարտիկների միության շենքը, որը շահագործման է հանձնվել և պաշտոնապես բացվել 2014 թվականին (Արցախի ազատամարտիկների միության մասնաշենքի բացումը - YouTube)։ Շենքի ճարտարապետն է Անահիտ Վարդանյանը:
Արցախի ազատամարտիկների միությունը հիմնվել է 2000 թվականին, այն ուներ ավելի քան 10 հազար անդամ: Միությունը հասարակական կազմակերպություն էր, որի նպատակն էր միավորել Արցախյան պատերազմի մասնակիցներին, օգնել և օժանդակություն ցույց տալ զոհված և հաշմանդամ դարձած ազատամարտիկների ընտանիքներին, աջակցել սոցիալական խնդիրների լուծմանը: Միության կարևորագույն նպատակներից էր սատար կանգնել Արցախի Հանրապետությանը:
Մեր արձագանքը։
Միջազգային քրեական դատարանի 8-րդ հոդվածը օկուպացված տարածքներում մշակութային ժառանգության ոչնչացումը միջազգային ռազմական հանցագործություն է համարում․ «Արգելվում է դիտավորյալ ուղղորդել հարձակումները կրոնին, կրթությանը, արվեստին, գիտությանը կամ բարեգործական նպատակներին նվիրված կառույցների, պատմական հուշարձանների, հիվանդանոցների, վրա, եթե դրանք ռազմական թիրախներ չեն:
Օկուպացիայի ընթացքում տեղի ունեղող ամենատարբեր հարաբերություններն ու գործընթացները կարգավորվում են Միջազգային հումանիտար (մարդասիրական) իրավունքով ։ Մշակութային արժեքների պաշտապնությանն են վերաբերում միջազգային մարդասիրական կրավունքի 38-րդ, 39-րդ, 40-րդ և 41-րդ կանոնները։
Զինված բախումների ժամանակ և դրանից հետո՝ օկուպացված տարածքներում մշակութային ժառանգության պաշտպանության սկզբունքներ է առաջարկում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Փարիզում տեղի ունեցած 33-րդ նստաշրջանի Գլխավոր կոնֆերանսի կողմից 2003 թ. ընդունված «Մշակութային ժառանգության դիտավորյալ ոչնչացման մասին հռչակագիրը։ Զինված բախումների դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության Հաագայի 1954 թվականի կոնվենցիայի 1999 թվականի երկրորդ արձանագրությունն իր 9-րդ հոդվածով նույնպես արգելում է մշակութային արժեքների ոչնչացման գործողությունները թշնամու վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում: