Խաչեն գյուղի Սբ․ Ստեփանոս եկեղեցին

Տեղադրությունը

Եկեղեցին գտնվում է Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանի Խաչեն գյուղի կենտրոնում (նկ. 1, 2):

Պատմական ակնարկ

Խաչենի Սբ․ Ստեփանոս եկեղեցու մասին մատենագրական տեղեկությունները սակավ են: Մակար Բարխուդարյանցն իր «Արցախ» աշխատության մեջ գյուղը հիշատակում է Սեյտիշեն անվամբ: Գյուղի եկեղեցին հիշատակվում է Սբ․ Հովհաննես անվամբ: Ըստ Բարխուդարյանցի՝ եկեղեցին «…քարուկիր, յիշատակ է Շուշեցի Մահտեսի Բալայ Զաքարեանցին, բայց վտանգաւոր կերպով վնասուած» (Բարխուտարեանց 1895, 163): Բարխուդարյանցի կողմից հիշատակվող եկեղեցին փաստորեն վնասված էր և կրում էր Սբ․ Հովհաննես անունը: Ներկայիս եկեղեցին կառուցվել է 1901 թվականին և համաձայն արձանագրության կոչվում է Սբ․ Ստեփանոս: Եկեղեցու կառուցման մասին վկայում է հարավային մուտքի բարավորի ընդարձակ արձանագրությունը. «Տաճարս այս կառուցեալ է յընթացս 1900-1901 ամաց ի թագաւ/որու[թ]ե[ան] կայսեր ամ[ենայն] Ռուսաց Նիկողայոսի :Բ: և ի Հայրապետու[թ]ե[ան] Տ. Տ. Մկր/տչի Ա կաթուղիկոսի ամ[ենայն] Հայոց ծախիւք կօլլեժսկի Ասսեսօր և/ ասպետ Ներսէս բէգի Սարումեանց, յանուն Ս[ուրբ] Ստեփաննոսի նախա/վկային, ի յիշատակ բազմերախտ ծնողաց իւրոց Անդրէաս քահան/այի և Նանասիի Ասրումեանց և վաղաթառամ քերց իւրոց՝ Աննայի,/ Ռէյհանի և Մարիամայ, նաև ի յիշատակ իւր եւ կողակցի իւրոյ Ոսկիի/ և համայն նախնեաց իւրոց. և օծեալ է ի 5 մայիսի 1902 ամի» (նկ. 3): Հավանական է, որ հին եկեղեցին նորովի կառուցվել է Ներսես Սարումյանցի կողմից, ով հատուկ շեշտել է իր պաշտոնյա, այն է՝ «կօլլեժսկի ասսեսօր» (коллежский ассесор) լինելը: Այս պաշտոնը Ռուսական կայսրության տարածքում տարածված բարձր պաշտոններից էր՝ հատուկ ռոճիկով, կարգավիճակով և համազգեստով: