Ներքին Սզնեքի Սբ․ Աստվածածին եկեղեցին

Պատմական ակնարկ

Համաձայն այժմ բակում ընկած մուտքի բարավորի արձանագրության՝ եկեղեցին կառուցվել է 1849 թվականին և կոչվել է Սուրբ Աստվածածին. «Այս է Աստ[ու]ածածնի/ Ս[ու]րբ եկեղէցիս Սէազ/նեքու. յիշատակ էլի/կըն շինէցին։ Թվին/ :ՌՄՂԸ: էր» (նկ․ 2)։ «Յիշատակէլի/կըն շինեցին» հասկանում ենք, որ «հիշվածները շինեցին»: Հնարավոր է, որ եղել է և մի այլ արձանագրություն, ուր  նշվել են եկեղեցին կառուցողների անունները:

Գյուղի և եկեղեցու վերաբերյալ տեղեկություններ են պահպանվել Մակար Բարխուդարյանցի «Արցախ» աշխատությունում, ուր հեղինակը նշում է․ «Ներքին Սզնեք գիւղ. հիմնուած է մօտ Վերին Սզնէքին, հողն, բերքերն և այլն նոյն․ եկեղեցին սուրբ Աստուածածին, քարուկիր, քահանայ երեք։ Ծուխ 92․ ար 377․ իգ․ 350» (Բարխուտարեանց 1895, 99)։

Եկեղեցու շուրջը, հիմնականում հարավային բակում գտնվում է ուշ միջնադարյան փոքրիկ գերեզմանոցը, որտեղ եկեղեցու հարավային պատին կից պահպանվել են մի քանի ուղղանկյունաձև տապանաքարեր, որոնք պատկանել են գյուղի հոգևորականներին։ Տապանաքարերից ամենահինն ունի հետևյալ արձանագրությունը. «Այս է տապան զարկար| Յովհանէսի որդի Տ[է]ր| Զաքարային, թվ[ին] :ՌՄՂԷ: (1848 թ․)»։ Սա ցուցում է, որ ներկայիս եկեղեցու շենքը կառուցվել է արդեն իսկ ձևավորված գերեզմանոցի տարածքում (նկ․ 3)։

Այստեղ են գտնվում նաև եկեղեցու վերջին քահանաներ Հովհաննես Մանգասարյանի (1889 թ․) և Ղևոնդ Տեր Հովհաննեսյան-Մանգասարյանի (1901 թ․) շիրմաքարերը (նկ․ 4, 5)։

Վիճակը պատերազմից առաջ, ընթացքում և հետո

Ներքին Սզնեք գյուղը 44-օրյա պատերազմի ժամանակ մարտական թեժ գործողությունների գոտում է գտնվել։ Գյուղն ուժգին հրետակոծության և գնդակոծության է ենթարկվել, բարեբախտաբար եկեղեցին չի վնասվել։ 2020 թվականի նոյեմբերից հետո Ներքին Սզնեքը հայտնվել է սահմանային գոտում։ Եկեղեցին չի վերանորոգվել, սակայն գտնվում էր ոչ վթարային վիճակում։ 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախի ամբողջական բռնազավթման հետևանքով գյուղը հայաթափվել է, իսկ հուշարձանի ճակատագիրը մնում է անհայտ։

Գրականություն

1. 1. Բարխուտարեանց 1895 - Բարխուտարեանց Մ․, Արցախ, Բագու։