Մեծարանից Սբ․ Հակոբավանքի 2023 թվականի հնագիտական հետազոտությունը

2023 թ․ հնագիտական հետազոտությունը

Դեռևս 2013 թվականին Սբ․ Հակոբավանքում իրականացվել են պեղման և մաքրման աշխատանքներ (տե՛ս https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%b4%d5%a5%d5%ae%d5%ab%d6%80%d5%a1%d5%b6%d5%ab%d6%81-%d5%bd%d5%a2%e2%80%a4-%d5%b0%d5%a1%d5%af%d5%b8%d5%a2%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%b6%d6%84%d5%a8/):

Աշխատանքների հաջորդ փուլն իրկանացվել է «Մենք ենք մեր սարերը» Տարածքային Զարգացման Գործակալության նախաձեռնությամբ և ֆինանսավորմամբ՝ 2023 թվականի օգոստոսին (հնագիտական արշավախմբի ղեկավար՝ Վ․ Սաֆարյան, ճարտարապետ՝ Ս. Գալստյան)։ Դրանք իրականացվել են վանքի հարավ-արևելյան, հյուսիս-արևմտյան և հարավային հատվածներում (նկ․ 1)։

Մառան-պահեստի մաքրման և պեղման աշխատանքները։

Համալիրի հարավ արևելյան հատվածում իրականացված պեղումների արդյունքում բացվել է անկանոն ուղղանկյան հատակագծով կիսագետնափոր մի կառույց, որի արևմտյան ու հարավային պատերը համալիրի պարսպապատի մասն են կազմում (հյուսիսային պատի երկարությունը 6,32 մետր, հարավայինը՝ 5,56 մետր, արևմտյանը՝  3,00 մետր, արևելյանը՝ 3,15 մետր, նկ․ 2)։ Կառույցը չունի լուսամուտ, պատրհան, իսկ հատակը լավ հարթեցված ժայռն է։ Հարավ-արևմտյան անկյունում դեպի դուրս տանող մուտք ունի: Հավանաբար նորաբաց կառույցը ծառայել է որպես պահեստ-սառնարան կամ մառան՝ միաբանների սնունդը թարմ պահելու համար։

Կառույցի մաքրման ընթացքում գտնվել են խաչքարերի 9 բեկոր, որոնցից չորսը արձանագիր (նկ․ 3):

Նույն հատվածում գտնվել են երեք խաչքարի բեկորներ՝ առանց արձանագրության։ Մեկ խաչքարի բեկոր օգտագործված է որպես անկյունաքար երրորդ շինության մուտքի աջակողմյան շարվածքում։ Երրորդ շինության հատակին գտնվել է խաչքարի մեծ բեկոր (նկ․ 10), թվագրված «:ՈԼ: (1181 թ․)» թվականով: Այս խաչքարն իր հնությամբ երկրորդն է համալիրի տարածքում՝ 853 թվականով թվագրված խաչքարի պատվանդանից հետո: Երկրորդ գոմի հյուսիսային պատի 1,95 սմ խորությամբ գտնվել է հնգատող արձանագրությամբ մի այլ քար։ Նույն գոմի հյուսիսային պատին կից՝ մսուրի մակարդակից սկսած բացվել է մի փոքր խորշ՝ հավանաբար աղ պահելու համար։

Հարավային պատի մոտ դրսից գտնվել են խաչքարերի բեկորներ, ևս մի մելանագիր արձանագիր քար, որը երկրորդ կառույցում գտնված քարի մասն է։ Արձանագրությամբ մի քար էլ գտնվել է երկու գոմերի հարավային պատի տարածքի արևմտյան մասում։

Երկու գոմերն էլ ունեցել են մեկական լուսամուտներ:

Եկեղեցին տանող արևմտյան աստիճանների բացահայտումը

Համալիրի հյուսիսային գավթից 5 մետր արևմուտք բացվել է հյուսիս-հարավ ձգվող մի շարվածք, որը սկսվում է առաջի գոմի հարավային պատից։ Շարվածքի լայնությունը ընդամենը 0,38-0,40 սմ է, ինչը ենթադրում է որ այն հենապատի հատված է, որը կառուցվել է եկեղեցու և արևմտյան կառույցների արանքում հրապարակ ստեղծելու համար։ Հյուսիս-հարավ ձգվող այս պատի կենտրոնում (առաջին գոմի հարավային անկյունից 4,50 սմ հարավ) բացվել է դեպի եկեղեցի տանող չորս աստիճանով մուտք (լայնությունը 1,40 սմ, նկ․ 11)։

Աստիճանների մոտ թափված հողի մեջ գտնվել է կալիպտերի բեկոր «էս ․․․․այ» արձանագրությամբ։ Նորաբաց մուտքի հարավային եզրաքարից 1,60 սմ հարավ գտնվել է մեծ խաչքարի 2 բեկոր (պահպանված մասերի չափերն են՝ 0,54x0,54 սմ)։ Հետաքրքիր է, որ նույն քարի մի այլ բեկոր գտնվել է համալիրի արևելյան հատվածում՝ 2013 թ. պեղումների ժամանակ, ինչը ևս մի անգամ վկայում է դրանց երկրորդական օգտագործման մասին։

Այսպիսով, կարելի է ենթադրել, որ համալիրն ունեցել է եկեղեցին տանող երկու մուտք՝ արևմտյան (նորաբաց) և արևելյան՝ վեհարանի կողմից, որի աստիճանների քարերը վաղուց տեղում չեն։ Արևմտյան հատվածում հոգևոր և տնտեսական մասերը տարանջատված են եղել պատով, որն ունեցել է 4 աստիճաններով մուտք դեպի եկեղեցական կառույցները։

Մաքրման և պեղման աշխատանքները ցուցում են, որ հոգևոր կառույցներից հարավ եղել է մի հարթակ, որտեղ թաղումներ են կատարվել իսկ նրա ներքևի մասում պահպանվել են պատրհանը և ջրամբարը։ Մաքրելով այդ հատվածը, ճշտել ենք, որ պահպանված պատը շարունակվում է դեպի արևմուտք և ունեցել է երեք որմնահեց (նկ. 12)։