Շոշի Սբ․ Ստեփանոս եկեղեցին

Պատմական ակնարկ

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին համաձայն հյուսիսային մուտքի բարավորի վրայի կիսաեղծ շինարարական արձանագրության (նկ. 3) կառուցվել է 1655 թվականին. ‹‹… շինեցաք զսուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցիս յիշատակ հոգոց մերոց և ննջեցելոց. ի հայրապետութեան Աղուանից տեառն Երեմիայի … եւ ի մերոցս նահանգի աթոռն … տէր Գրիգորն եւ տէր Դավիթ եպիսկոպոսաց: Ես մեղաւորս տէր Դաւիթ էրեցս եղէ պատկառ. Յիշ[եցեք] ի տէր հանդերձ :ԺԵ: (15) քահանայիւ. զտէր Առաքել քահանայն յիշեցէք ի տէր. թվ. :ՌՃԴ: (1655) էր: Յաղաւթս յիշեցէք: Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած ողորմեա ննջեցելոցն›› (ԴՀՎ 5, 145-146): Արձանագրությունը որոշ տարբերություններով հանդերձ, իր «Արցախ» աշխատության մեջ առաջինը հրատարակել է Մակար Բարխուդարյանցը: Թեև արաձանգրությունը եկեղեցին կոչում է սուրբ Ամենափրկիչ, այն գյուղում հայտնի է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ (Բարխուտարեանց 1895, 133)

Ճարտարապետա-հորինվածքային նկարագրություն

Եկեղեցին ուղղանկյուն հատակագծով թաղածածկ շինություն է։ Կառուցված է հիմնականում կոպտատաշ և անտաշ փոքր քարերով և կրաշաղախով։ Սրբատաշ են միայն մուտքի քարերը, եկեղեցու անկյունաքարերը և լուսամուտների անկյունաքարերը (նկ. 4, 5 Կառույցի սկզբնական լուսամուտները (ինչպես օրինակ արևելյան ճակատի պահպանված լուսամուտը) փոքր են, հետագայում՝ թերևս 19-րդ դարում կամ խորհրդային տարիներին, երբ շինությունն օգտագործվել է տնտեսական նպատակներով հարավային և հյուսիսային պատերին բացվել են ևս երկու անհամաչափ մեծ լուսամուտներ։ (նկ. 6, 7)։ Եկեղեցին, ինչպես նշում է Մակար Բարխուդարյանցը, ‹‹կառուցեալ երկու կամարների վերայ, երկարութիւնն 17 մետր 50 սանթիմ, լայնութիւնն 10 մետր 60 սանթիմ›› (Բարխուտարեանց 1895, 132):

Եկեղեցու պատերի մեջ կարելի է տեսնել խաչքարերի բեկորներ, որոնց վրա կան արձանագրություններ (նկ. 8, 9): Այսպես, բեմի ճակատին ագուցված է խաչքարի բեկոր թվակիր արձանագրությամբ. ‹‹Թ[վին] :ՌՃԴ: էր (1655 թ.)››, սրա կողքին ագուցված է ևս մի խաչքարի բեկոր ‹‹թվ[ին] :ՌՃ: (1651)››, ևս մի խաչքարի բեկոր ագուցված է եկեղեցու հյուսիսային ավանդատան մուտքի ճակատին, վրա կարդում ենք. ‹‹Թի[ի]ն :ՌՃԿԱ: (1712 թ.)›› (ԴՀՎ, 5, 146): Ներքուստ ընդարձակ այս շինության թաղակապ ծածկը հենվում է աղոթասրահի երկայնական պատերի որմնամույթերից սկզբնավորվող կամարների վրա (նկ. 10, 11):