Ցորի Սուրբ Լուսավորիչ եկեղեցին

Ճարտարապետական – հորինվածքային քննություն

Եկեղեցին ուղղանկյուն հատակագծով միանավ սրահ է, արևելյան կողմում ունի կիսակլոր աբսիդ (նկ․ 3)։ Ծածկը եղել է գլանաձև թաղի տեսքով, այժմ փլված է։ Կառուցված է տեղական անմշակ խոշոր գետաքարով, ժայռաքարով և կրաշաղախով։ Միակ մուտքը բացվում է հարավից (նկ․ 4), երեք փոքր լուսամուտները՝ արևելքից, հարավից, արևմուտքից։ Մուտքը կառուցված է սրբատաշ խոշոր քարերով, ունի ուշագրավ ձևավորում. եզրերն ու առաջեկ կամարը շարված են իրար հաջորդող սև և դեղնավուն քարերով, ինչը որոշակի աշխուժություն է հաղորդում կառույցին: Սև լայն բարավորն ավարտվում է խիստ նեղ կամարաձև դեղին սալով, որի վրա սևաներկով գրված է. «Ես Մխիթար … գիրեցի» (նկ. 5): Ներսում՝ հյուսիսային պատի մեջ ներկառուցված է սլաքաձև կամարով մկրտության ավազանը (նկ․ 6):
Եկեղեցին ունի 12 մետր երկարություն, 7,90 մետր լայնություն, 5,5 մետր բարձրություն։

Դատելով շքամուտքի կառուցվածքից և ձևավորումից, եկեղեցին կառուցվել է 17-րդ դարում:

Տարածքում պահպանվել են խցերի հետքեր, տապանաքարեր, որոնցից մեկի վրա կա արձանագրություն (նկ․ 7) և մի պարզ խաչքար։ Այն կերտված է կրաքարից, աչքի է ընկնում լայնաթև խորաքանդակ մեծադիր խաչով, վերաբերում է 10-11-րդ դարերին (նկ․ 8)։

Եկեղեցուց հյուսիս–արևելք կա մի գետնափոր դամբարան՝ 4 մետր լայնությամբ և 4 մետր երկարությամբ։ Դամբարանը ներքուստ թաղակապ է, արտաքինից հողածածկ (նկ․ 9, 10)։ Ներսում կա մի անարձանագիր շիրմաքար։ Հավանաբար այն կարևոր անձնավորության է պատկանում, քանի որ ըստ Մ․ Բարխուդարյանի «գերեզմանը մեծ ուխտատեղի է» (Բարխուտարեանց 1895, 43):

Վիճակը պատերազմից առաջ, ընթացքում և հետո

Ս․ Լուսավորիչ եկեղեցին գտնվում էր վատ վիճակում, ամբողջությամբ փլված է թաղակապ տանիքը և հարավ-արևելյան պատի մի հատվածը (նկ․ 11, 12)։

44-օրյա պատերազմի ընթացքում և դրան հաջորդած ժամանակաշրջանում եկեղեցու վիճակի վերաբերյալ տեղեկություններ չկան։