Կոլխոզաշենի Սբ․ Աստվածածին եկեղեցին

Պատմական ակնարկ

Կոլխոզաշեն գյուղը նախկինում կոչվել է մի շարք այլ անվանումներով՝ Բուրուտես, Մեշադիշեն, Մուշադեշեն, Մաշադիշեն, Մաշադի Շեն և այլն: Սբ․ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 19-րդ դարում՝ նախկին սրբավայրի տարածքում։

Գյուղի և եկեղեցու վերաբերյալ տեղեկություններ են հասել Մակար Բարխուդարյանցի «Արցախ»  աշխատությունից, որտեղ այլ մանրամասների թվում նշվում է․ «Մաշադի շեն․ հիմնուած է մի ձորի երկու լանջերին, որ գտնուում է Մսմնայ գիւղի արեւելեան կողմում․ բնակիչք բնիկ․ հողն բէկական եւ բազմարդիւն, տեղական բերքերն նոյն, օդն, կլիման եւ ջուրն անվնաս, երկար կեանք 75-80․ եկեղեցին Սբ․ Աստուածածին, քարուկիր․ քահանայ մի։ Ծուխ 120․ ար․ 510․ իգ․ 433» (Բարխուտարեանց 1895, 108)։

Սբ․ Աստվածածին եկեղեցու կառուցման վերաբերյալ պատմական տեղեկություններ չեն պահպանվել։ Եկեղեցու պատերին՝ մասնավորապես մկրտության ավազանի խորշի մեջ և եզրերին  ագուցված ավելի վաղ ժամանակաշրջանի խաչքարերը փաստում են այստեղ առնվազն զարգացած միջնադարից գոյություն ունեցած սրբավայրի մասին (նկ․ 2, 3, 4, 5)։

Ճարտարապետական - հորինվածքային քննություն

Ուղղանկյուն հատակագծով միանավ թաղակապ սրահ է, կառուցված տեղական կրաքարով, ավազաքարով  և կրաշաղախով։ Սրբատաշ են միայն որմնասյուները, կամարաքարերը, որմնախորշերի, դռների և լուսամուտների շրջանակները, անկյունաքարերը։ Թաղածածկը հենված է հյուսիսից և հարավից զույգ որմնասյուների և որմնակամարների վրա (նկ․ 7)։

Արևելքից խորանն է, որին զուգահեռ երկու ավանդատներն են։ Խորանը կիսաշրջանաձև  է, ունի բարձր բեմ, իսկ կենտրոնական հատվածում  դեպի դուրս նեղացող փոքրիկ լուսամուտ (նկ․ 8)։ Հյուսիսային պատին՝ ավանդատանը կից, կամարակապ որմնախորշի մեջ մկրտության ավազանն է։ Մուտքն ի սկզբանե եղել է հարավային և հյուսիսային ճակատների կենտրոնական հատվածից։ Խորհրդային տարիներին եկեղեցին օգտագործվել է այլ նշանակությամբ, փակվել են դռները և հյուսիսային արևմտակողմ լուսամուտը լայնացվել է և գործածվել որպես դուռ։

Գրականություն

1. Բարխուտարեանց  1895 - Բարխուտարեանց Մ․, Արցախ, Բագու։